پوهنحی هنرهای زيبا :

    پوهنحی هنرهای زیبا بمنظور ايجاد گری ها یی هنری ، مطابق نيا ز مند یی های جامعه و مطا بق  معيار ها ی  علمی واکا د ميک , حفظ و گسترش ارزش ها ی  اثار باستانی کشور, انکشاف استعداد ها و بلند بر دن سطح دانش محصلان جوان در بخش ها ی تياتر ، موسيقی ، مجسمه سا زی ، گر افيک ،  نقا شی ، سينمــا  , تلو يزيون وساير هنر ها  , رشد و انکشاف  ذوق زيبا يی شنا سی و به منظور  ارتقای سطح کيفی آثار هنری و غنا مند ی  گالری ها و مو زيم ها , تربيه متخصصان  مسلکی در رشته ها یی مختلف هنری مانند تربيه معلمين مسلکی برای  معار ف کشور ،  تر بيه ممثلان  ، آواز خو انان و نوازند گان جوان برای راديو تلو يز يون  , تياتر و سينما ی کشور ، تربيه نقا شان ، مجسمه سازان و گر افيستان ماهر به سطح  ملی و بين المللی ایجاد گردید .

  همچنان دو لت ميتواند در آينده ا ز اطلاعات و دانش فارغ التحصيلان اين پو هنحی  در طرحهای انکشا فی بخشهای مختلف و احيا ی  صنا يع دستی ما نند ، کلالی ، کند ن کار ی ، کاشی کار ی ، مو ز ايک ، طر ح ها ی   قا لين ، شيشه کار ی  ، لو حه   نو يسی ، تابلو سازی  ، تز يين شهر ها , ايجاد مو سسه ها ی هنری و تخصصی و ابتکارات ديگر از ايشان استفاده مو ثر    درضمن با استفاده از تجارب هنرمندان عد ه يی ازمردم ميتوانند  صاحب حرفه وپيشه شوند  و بازار    صنا يع دستی  تقو يت يا بد که در نتيجه آن   از یک طرف  فرهنگ کشور  غنا مند خواهد شد  و   از جانب دیگر اقتصاد ملی   تقویه می یابد  که    این هم  يکی   از    اهداف اين پو هنحی   را تشکیل میدهد.

 اساس  گذاری پو هنحی هنر های زيبا

 در سال 1345 مطابق 1966 ميلاد ی توسط يک تن از استادان مجسمه سازی کشور محترم  استاد امان الله  حيدر زاد  که در رشته مجسمه سا زی   سند ماستری از ایتالیا آورده بود به کشور بر گشته وهمزمان  کورس ها ی مجسمه سازی و نقا شی را در چو کات  پو هنحی ادبيات  و علو م بشری  وقت اساس گذاشت.  تدريس بخشهای متذکره توسط استاد موصوف  پيش برده ميشد. کار گاه عملی کورس های متذکر در تالا ر مد ور  پو هنحی هنر های زيبا که بنام تعمير زرد مسما بود ،  مو قيعت دا شت .  محصلان  مستعد و علا قمند  به هنر, از پو هنحی ها ی مختلف پو هنتون کا بل  در اوقات  فراغت  جهت فراگيری ر شته های مورد نظر شان مر اجعه می نمو دند .  در سال  1347 مطا بق  1968 در پهلوی  ر شته های  نقا شی و مجسمه سا زی  کور سها ی مو سيقی ، نطا قی ، تمثيل ,  خطاطی وعکاسی  نيز  افزوده گر ديد که بخش  مو سيقی شرقی آن توسط اســتاد محمد حسين  سر اهنگ و بخش غربی آن توسط استادان المانی پيش برده ميشد . در بخش تمثيل استاد لطيفی   ودربخش عکاسی  استاد عبدالحميد فياض استاد پوهنحی ژرناليزم همکاری داشتند .

   از سال 1348    مطا بق   1969   به بعد ،  نما يشگاه  ها ی آثار  هنر ی رشته  نقا شی و مجسمه   سا زی  محصلان  شامل کورسهای متذکره ، در مر کز کلتوری امر يکا  , کمپ پو هنتون کابل واقع چمن حضوری, تالارسيدجمال الدين افغان در کتا بخانه  پوهنتون کابل , گو يته انستيتوت ،  مر کز کلتوری  فرانسه  ،  صالون شار و الی کابل  تدو ير گر ديد که با استقبال  مر دم مواجه شد .  در جمله هنر مندان جو ان کورسهای متذ کره ميتوان  از محترم  حامد نويد  ,  مصطفی اندوه ، کر يم اميد ، خليل الله حيدر زاد ,   محمد نعيم حنيفی  ،  عبدالله نوابی ,  سپوژمی روف ,  نسيمه اسپارتک  , عبدلالوهاب سعيد  ,  محمد هاشم سنجر ، محمد عظيم  سر خوش و سيد عثمان شر يفيان   نام برد  .

  شاگردان کو رسهای  آرت در اماتيک  بعد ا ز سال 1351مطابق  1972 نيز به يک سلسله فعاليتت  های هنر ی دست زدند و توانستند  به نمايش دادن  نما يشنامه ها و انتر کت ها  موفق شوند  که ا ز آن جمله يکی هم نمايشنامه وحدت ملی نوشته  فضل الربی  پژواک بود که دراديتوريم پوهنتون کابل به نمايش گذاشته شد  که به گمان اغلب دايرکتر آن جناب داکتر محمد نعيم فرحان بود. 

 در سال  1354 مطابق 1975  نظر به پيشنهاد محترم استاد امان الله حيدر زاد که عضو کادر علمی پوهنحی ادبيات  بودند  وموافقه  محترم  پوهاند ميرحسين شاه رئيس پوهنحی ادبيات وعلوم بشری محترم  عنا يت الله شهرانی  را که استادپوهنحی تعليم    و تربیه بودند ، به بخش هنرهای زيبا پوهنحی ادبيات وعلوم بشری تبديل و در پهلوی  استاد حيدرزاد  قرار گرفتند که از جمله اولين استادان رسمی ديپارتمنت هنرهای زيبا محسوب ميشوند .

 بالاخره نظر به تلاش استادان مذکور  در همان سال , شعبه هنرهای زيبا از سطح کورس  به سطح ديپارتمنت درچوکات پوهنحی  ادبيات وعلوم بشری وقت رسما قبول ,  واستاد امان الله حيدرزاد به صفت اولين آمر ديپارتمنت مذکور تعيين گرديد .سپس استادان محترم آقای  حيدرزاد و آقای  شهرانی سعی بليغ نمودند تا برای بهبود و پيشرفت ديپارتمنت هنرهای زيبا ، استاد حامد نويد را که جديداّ از آمريکا  با ديپلوم ماستری برگشته بودند  با محترم استاد محمد همايون اعتمادی ميناتوريست شناخته شده کشور ومحترم استاد محمد تميم اعتمادی که از تحصيل يافته گان کشور ايتاليا بود منحيث استاد استخدام نمايند . باتذکر اينکه استاد همايون اعتمادی منحيث استادغيررسمی  وديگران استادان رسمی پذيرفته   شده بودند.

 همچنان قابل يادآوريست که نقش جناب پوهنمل داکتر محمد نعيم فرحان ، جناب پوهنيار حامد نويد در رشد بعدی اين پوهنحی جايگاه خود راداشته است  وهميشه از ايشان درتاريخ اين پوهنحی  به قدر دانی ياد ميشود  . ضمنأ  از  استادان گرامی محترم همايون اعتمادی ، پوهيالی تميم اعتمادی وعده يی از استادان محترم ديگر که بعضی شان  در مهاجرت و برخی شان در داخل کشور مصروف  تدريس اند ، نيز  به قدردانی  ياد نمود . که  اسمای مبارک شان در بخش های ديپارتمنت های مربوط ذکر شده است.   در سال1355 - 1976  م   داکتر عنايت الله شهرانی در رقابت کورسهای فولبرايت موفق به اخذ سکالر شپ درايالات متحده امريکا گرديد ودر اواسط سال 1356 - 1978م    بعد از اخذ درجه ماستری دررشته  تعليم وتر بيه هنر  مصروف تدريس دررشته  نقاشی گرديد . که در آنزمان استاد  امان الله حيدر زاد ، آمر ديپارتمنت هنرهای زيبا و استاد مجسمه سازی , استاد محمد همايون اعتمادی استاد ميناتور ی , استاد حامد نويد استادنقاشی، گرافيک ديزاين وتيوری هنر , و استادتميم اعتمادی استاد نقاشی  بودند .

  چون در اوايل سال  1357 -  1978   حادثه (هفت ثور ) بوقوع  پيوست وضع یکباره دگرگون شد واستادان  فاکولته هنر ها ی زيبا  هر يک استاد امان الله حيدر زاد,  استادعنايت الله شهرانی و استادحامد نويد  که از تعليم يافته گان کشور های غربی بودند    مانند سایر استادان و دانشمندان  احساس خطر کردند  در فکر نجات جانشان شدند .

    استاد امان الله حيدر زاد  که عمری را صادقانه درخدمت کشور وخاصتاً  تربيه جوانان   وطن   قرار داشت   با استاد حامد نويد که يکی ازاستادان   شايسته   و از پايه های اساسی هنر های زيبا  بودند ، هر دو راه  فرار  را بر قرار تر جيح دادند و از کشور خو د به امريکا پناهند ه گی گرفتند . بنأ استاد تميم اعتمادی    یکی از استادان دیگر پوهنحی هنرهای زیبا  بودند که  عزلت اختيارکرد ند. استاد تميم اعتمادی از جمله استادان پيشتاز درعرصه هنر نقاشی نوين بودند . نبود حضورشان  مانند استادان  ديگر ضايعه ای جبران ناپذير برای کشور ما بود .

  او لين دوره فارغان  اين ديپارتمنت  که به ده تن ميرسيد ند در سال 1357 مطابق 1978 به جا معه تقد يم گر ديد ند که ميتوان  از  سيد فار و ق فر ياد ، سراج  الدين سر اج ، شير محــمد ترابی  ,  همايون کريمپور، سيد خادم قبا دی  ، عبدالمالک دوست زاد ، زمری شير زاد ، عبد الا حمد منير ، سيد محمد شاه و حسين علی نام برد که از جمله ايشان سيد فاروق فرياد, سراج الدين سراج, عبدالمالک دوست زاده، از دوره اول  و از دوره دوم   عبدالکريم  رحيمی , محمد حسن پاوند , عبدالحی فرحمند,   عبدالعظیم  نوری , شاه  پيری غياثی  , آمنه  فرحمند احد زاده  و محمد شفيع  عظيمی   به توجه  استاد گرانقدر عنايت الله شهرانی همه  منحيث  اسيستانت ها  زير نظر شان  شامل  کادر علمی شدند .  که خوشبختانه  ديپارتمنت  مذکور   کادر خود را تکمیل نمود .

   در اين وقت مسوليت ديپارتمنت هنرهای زيبا   به عنايت الله شهرانی تعلق گرفت.  دراوايل 1358 - 1979م  رياست فاکولته ادبيات استاد شهرانی رامنحيث آمرعمومی ديپارتمنت هنرهای زيبا تعيين  نمود . قبل ازاينکه استادان جديد جذب شوند، آقای شهرانی که ديپارتمنت را درحال سقوط ميديد . بخاطر نجات آن دست به بعضی ابتکارات زد ورجوع نمود به استخدام رسمی تعدادی از استادان مانند : داکتر محمد نعيم فرحان که ازکشور چکسلواکيای دکتورای تياتر رابدست آورده ودر وزارت اطلاعات وکلتور ايفای وظيفه مينمود و محترمه زليخا نورانی را که فارغان شوروی آن زمان دررشته تياتر بود با عدة  از  استادان  جوان که دربالا اسمای شان ذکرشد . همچنان در اواسط سال 1358 - 1979م  دست به استخدام استادان همکار زد که ازآن جمله درموسيقی استاد سليم سرمست, استاد فقيرمحمد ننگيالی و استاد محمدحسين آرمان و در رشته تياتر استاد عبد القيوم بسيد درکنار استاد زليخا نورانی و داکترصاحب فر حان  قرار گرفتند . و به اينصورت در حقيقت دو رشته موسيقی و تياتر اساس گذاشته شد . مسوليت رشته های تياتر و موسيقی را  داکترمحمد نعيم فرحان  بدوش داشت و از اينکه استاد عنايت الله  شهرانی آمرعمومی ديپارتمنت هنر های زيبا بود طبعأ مسوليت همه بخشها بدوش وی نيز قرار  داشت . علاوتأ برای مضمون خطاطی سيد حمايت الله حسينی و درتعليم وتربيه آرت ابتکاری  استاد غلام محی الدين شبنم غزنوی ودرمجسمه سازی  استاد عبدالوسع  ويک نفر تبعه پولند  بنام  ( پاول  )  استخدام گرديد .

  همچنان نظربه پيشنهاد داکتر شهرانی , داکتر محمد نعيم فرحان به صفت  معاون در ديپارتمنت هنر های زيبا مقرر گرديد و ازآن ببعد پلان وسعت دادن ديپارتمنت هنرهای زيبا  و تا سيس رشته های مختلف هنرها  روی دست گرفته شد.   

     مفکوره تأسيس فاکولته هنرهای زيبا  البته از ابتد ای ايجاد آن  وجود داشت   ولی بسی مشکلات و موانع ازجانب بعضی ازاستادان  صاحب صلاحيت درسطح پوهنتون که از اهميت هنر آگاهی نداشتند ، ايجاد شدطبعأ باچنين  ذهنيت  پيشبرد هنر به مشکل مواجه می شد . ولی به  مدد پرور دگار و تلاش های پيهم استادان  خصوصاً  محترم شهرانی  ومحترم داکترفرحان , حق جای خودرا گرفت وکارها به خوبی پيشرفت. درسال 1359 - 1980م به فضل ومرحمت خداوند ، شعبات موسيقی ، تياتر وگرافيک درتاريخ کشور شکل اکادميک را به خود گرفته وبعد ازآن فارغان شعبات مذکور صاحب ديپلوم های لسانس در شقوق موسيقی  تياتر و گرافيک نيز می شدند  .   

  باوجود نا آرامی ها که در عرصه سياسی وجود داشت دروس بقسم نورمال پيش ميرفت  . ا ز اينکه ديپارتمنت هنرهای زيبا از لحاظ تعدد رشته ها   به پنج ر شته يعنی نقا شی ،  گرافيک ، مجسمه سا ز ی ، تياتر و موسيقی فعاليت داشت  ميبايست از لحاظ کيفی وکمی  نيز  ار تقا مينمود  که خوشبختانه نظر به توجه  استادان محترم خصوصا  جناب پو هنمل  داکتر محمد نعيم  فر حان ،استادان همان وقت و توجه عد ه يی  از هــــنر دو ستان و عده ای از اراکين دولتی مانند :  داکتر اسدالله حبيب رئيس پوهنتون کابل ، محمود بريالی ، برهان غياثی ، عبدالمجيد سربلند وهمچنان ضرورت زمان  , در 18 سرطان  سال 1363مطابق 1984 به سطح پو هنحی ار تقا  نمود  که با پنج  ديپار تمنت فوق الذکر  امور اکا د ميکی و تدر يسی اش  مستقلانه  پيش برده ميشد .  که اولين رئيس آن محنرم پوهنمل داکتر محمد نعيم فرحان  مقرر گرديد که ايشان پوهنيار سيذ فاروق فرياد رابه سمت معاون خويش مقرر نمود  و بـا وجود  مشکلات  ز ياد ازقبيل موضوع عسکری، مخالفتهای حاد سياسی ،کمبود استاد، دروس  به قسم نور مال  ادامه داشت . تعداد  استادان   بيش ا ز پنجاه تن و تعداد    شاگردانش بيش از  سه صد محصل شامل ذکور واناث ميرسيد.

  همچنان پوهنحی درآن زمان  دارای يک کتا بخانه وگالر ی با کميت بيش ا ز سه صد اثر نقاشی ، گر افيک  و مجسمه در جنب خويش داشت که دايم  جهت نمايش  برای مهمانان باز بود .ديپارتمنت تياتر نيز انکشافات قابل ملا حظه  نموده بود که ميتوان ا ز نمايشنامه  های  پر و ميته در ز نجير ، مر ض سفيد و ده ها نما يشنامه ديگر  ياد نمود که اکثرا در اديتور يم   پو هنتون وخانه علم وفرهنگ شوروی به معرض نمايش قرار  ميگر فت که طبعا  ديپارتمنت های ديگر  نيز باآنها همکاری مينمود ند . ديپارتمنت موسيقی نيز فعاليتهای خويش راداشت و اکثرا فارغان ليسه موزيک  جذب ميشد محصلان اين ديپاتمنت دايم کنسرت های جالبی را  راه اندازی مينمودند واز اين بخش بهترين آواز خوانها ونوازندگان فارغ التحصيل گرديد .  در آنزمان  بهترين هنرمندان  درهمه عرصه ها  تقديم جامعه گرديد . که به خواست خدا (ج)  درآينده نام های شان  درج اين تاريخچه خواهد شد.

  در سال 1371 مطابق 1992  که حکومت  مجاهدين رويکا ر آمد متأسفانه  ولايت کا بل  خصو صا ساحه  پو هنتون کابل ميدان زد و خورد گر وپهای  متخاصم تنطيمی قرارگر فت وتعمير پوهنحی سنگر يکی از تنظيمها شد .در اثرجنگها ، تعدادی ا ز استادان و محصلان به کشور های د يگر مهاجر گرديدند که از آنجمله آقای داکتر محمد نعيم فرحان  رئيس پوهنحی نيز بودند . در اين زمان محترم پوهنمل محمد اکبر سلام که از جمله استادان پوهنځی  به صفت رئيس تعيين گرديدند .که متاسفانه  جنگهای داخلی موقع کار را درمجموع به پوهنتون کابل نداد و پوهنتون  به نسبت نا آرامی ها  از ساحه فعلی به جا های مختلف  ساحه  خيرخانه مينه  ودربعضی از مساجد نقل مکان نمود . در اين وقت  پو هنحی هنرها ی زيبا   بعد ا ز تار اج , حريق گرديد و تمام اسناد علمی , تدر يسی و آثار هنر ی همـه ا ز بين رفت . متاسفانه اين پوهنحی نسبت به  ساير پوهنحی های پوهنتون کابل خسارات زياد ی را متقبل گرديد .  گرچه با اند ک آرامشی که در سالهای1373 و 1374 رخ داد  باتوجه دولت  وپشت وکار استادان يک سلسله کار ها  با ز سا زی  گرديد که ميتوان از پاکاری  ساحات پوهنحی که در اثر جنگها ويران گرديده بود , اعمار دوباره منزل دوم پوهنحی وتدارک  بعضی از لوازم ضروری يادنمود . همچنان فعاليتهای علمی ازسرگرفته شد وکم کم نظم حکمفرما ميشد که در همين وقت  با تاسف  با آمدن رژيم طالبان در سال 1375مطابق 1996  کارها  ناتمام ماند و بعد از آن  اين پوهنحی ضر به  سختی ديگری را متقبل گر ديد  و بزرگتر ين موانع در راه انکشاف آن به عمل آمد  که ازآنجمله  تعيين آمر غير مسلکی به نام  مولوی گل محمد ( آخند زاده ) ويک سلسله موانع  مانند ندا شتن مواد در سی ، کمبود استاد , اجازه ندادن فعاليت ها ی هنری مانند نقاشی تصويراجسام زنده که برای يک اثر هنری خيلی هابا اهميت ميباشد  و ازبين رفتن رشته موسيقی و تغييرنام مجسمه سازی به آفرينش های ظريف خود موانع بزرگی در راه رشد  اين پو هنحی بشمار ميرفت.  درآن زمان تعداد زياد استادان و محصلان ترک وطن نموده  بالاخره  به هفت هفـت  تن ر سيد ند  که اگر  تحو لات سال 1380 رخ نميداد و اداره موقت درکشور  به وجود  نميآمد  از بين  رفتن اين پو هنحی , حتمی  بود . بعد از سقوط رژيم طالبان , پوهندوی محمد عظيم حسين زاده ، استاد ديپاتمنت تياترکه معاون پوهنحی بودند از امورات پوهنحی وارسی مينمودند. و به نسبت انتخا بات درپوهنتون ها ، مدت چندی پوهندوی محمد عالم فرهاد نيز به صفت سرپرست پوهنحی تعيين شدند .

  در پانزده ماه ثور سال 1381  نظر به قانون تحصيلات عالی انتخابات  روئسای پوهنحی ها صورت گرفت  که در نتيجه  نظر به پيشنهاد و رای همه استادان پوهنحی , پوهندوی سيدفاروق فرياد  به صفت رئيس پوهنحی هنرهای زيبا تعيين گرديد همچنان محترم  آقای داکتر جان بيلی تبعه کشور انگلستان که خود از رباب نوازان ماهر ميباشند يک تعداد آلات شرقی را خريداری وبه پوهنحی مساعدت نمود.

   قابل يادآوريست که  به ابتکارگويته انستيتوت وپوهنحی هنرهای زيبا خصوصأ ديپارتمنت تياتر وهمکاری مراکزفرهنگی کشورهای امريکا، انگلستان وفرانسه تاحال 6 فستيوال ملی تياتر نيز دايرگرديده است.که در جنب تدوير فستيوال تياتر  چندين ورکشاپ آموزشی تياتر از طرف استادان خارجی برای محصلان نيز  صورت پذيرفت.

    در ماه اسد 1385  بنا به استعفأ    پوهاند سيد فاروق فرياد از سمت رياست ، محترم   پوهاند محمد عالم فرهاد به حیث  رئيس پوهنحی هنر ها تعيين گرديد که تا اکنون برحال وظیفه میباشد.

تیاتر زن در افغانستان:

طوریکه در بالا تذکر رفت تاریخ تیاتر افغانستان دارای فراز و نشیب های فراوان بوده و حضور زن در تیاتر افغانستان مراحل زیادی را گذشتانده است .نظر به خصوصیات اجتماعی همان وقت که تاثیراتش تا به امروز هم دوام دارد زن  اجازه ایفای نقش را در تیاتر نداشت، و این واضح است که بدون موجودیت زن تیاتر ارزش واقعی خود را نمیداشته باشد ، به همین خاطر هنرمندان، دست اندر کاران هنر تیاتر در اوایل نقش زن را بازی میکردند....

((در سال 1301 ش- 1922 م درام جاوا در ستیژ تیاتر و سینما پغمان درمراسم استرداد استقلال کشور با هنر آفرینی: عبدالعزیز نا صری ، نور محمد کهکدای ، علی محمد ، شرور صبا ، حسن جان ، محمد اکرم ،میر محمد کاظم هاشمی ،مولوی علام محمد ، معلم فرخ افندی،قاری دوست محمد،  سید عبدالله ، محمد اکبر ضیایی ، درام نویس و مترجمین : فیض محمد ، محمود طرزی ، صلاح الدین سلجوقی و عده دیگری با قوت و کار بیشتر پیاده شد . البته در زمره تماشاچیان شخص شاه امان الله حان و بعضی اعضای خانواده ایشان نیز حضور داشتند.

 به همین شکل نمایشات زیادی درستیژ های تیاترو سینما پغمان قصر ستور کابل به نمایش گزاشته شد که در جمله تماشاچیان شاه امان الله خان و ملکه شرکت منمودند و یکی از نمایشات خوب آنوقت نمایشنامه مادر وطن بود که با موفقیت چشمگیری در ستیژ اجرا گردید.

      (( زن در آن زمان تحت شرایط خاص محیطی قرار داشت و چنین امکانات برایش میسر نبود...ولی در نمایش تیاتری( مادر وطن ) لازم دیده شد تا زنی باید بیآید و بین یکعده جوانان در محضر عام نقش مادر وطن را ایفا کند و به تماشاچیان و حاضرین تفهیم بدارد که ای مردم من از شما کار و سعی و فعالیت آگاهانه و مثمر میخواهم.....اما این نقش را کی بازی گند.....جنین سوالها زیاد مطرح گردید، اما روز نمایش با موقیت چشم گیری روی ستیژ اجرا گردیددر ختم نمایش نا گهان ملتفت شدند که نقش مادر وطن ( زن )را برای اولین بار میر محمد کاظم هاشمی اجرا نمودند))

از آنجایکه برای همگان معلوم است در آن زمان برای زن بیرون رفتن از خانه بدون حجاب کاری بس مشکل و دشواری بود . به همین علت برای زنان زمینه تفریح هم مهیا نبود، صرف زمان و وقت ضرورت داشت تا زنها بتوانند در امور اجتماعی و فرهنگی کشور سهم بارز خود را ایفا نمایند.

محترمه زینب سراج در سال 1336 ه ش -1958 م توانست برای اولین بار  امتیاز تیاتر زنان را از ریاست مستقل مطبوعات وقت حاصل نماید.

(( رژیسور و پیشکار زینب ننداری سید مقدس نگاه بود که صرفآ نمایشات را برای زنان آماده می نمود. زینب ننداری در واقع نخستین ننداری رسمی بود که در پهلوی جوانان هنر مند زنان ببازی گری می پرداختند ، میر من حبیبه عسکر ، زلیخا نگاه و نجیبه د ینا از جمله دوشیزه گانی بودند که برای اولین بار در بازی های تیاتری سهم گرفتند. تماشاچیان زینب ننداری را روی هم رفته زنان تشکیل میدادند  ))

جائیکه زیادتر زنان در قسمت هنر تیاتر و تمثیل حصه میگرفتند محوطه باغ زنانه کابل بود .باغ زنانه کابل در قسمت شهرآرآ موقعیت دارد ، چونکه در آنزمان زنان باید در جاهای مخصوص و دور از مردان به تفریح میرفتند و باغ زنانه یگانه جای بود  که تنها زنان در روز های جمعه و رخصتی در آنجا تجمع میکردند و زنان نمایشات تیاتری را به شکل اماتور بازی میکردند.....

(( گفته شد که تیاتر بهار در ایام جشن ها و آغازین سالهای نو روز های جمعه و رخصتی های عمومی در باع زنانه کابل در شهر آرآ فعالیت تیاتری داشت که اداره کننده این تیاتر ریاست میرمنو تولنه وقت بود، این تیاتر رسمیت کامل نداشت و روی هم رفته صبغه بازی های اماتور را میرساند آنهم به منظور اینکه زنان شهر کابل هیچگونه وسیله سرگرمی و قسمآ زمینه تربیت بصری نداشتند از اینرو بادرک این نیاز مبرم و ضروری میرمن زینب سراج که یکی از زنان دانشمند و هنر دوست و هنر پرور بود و علاقه بی نظیر به تیاتر و هنر بازیگریداشت و در آن وقت رییس میرمنو تولنه بود در صد د شد تا برای تنویر زنان شهر کابل و ایجاد یک سرگرمی معقول برای شان ، برای تاسیس یک تیاتر زنان دست از آستین بیرون کشیده توانست در سال 1336ه ش -1958 م امتیاز تیاتر زنان را بدست آورد.))

در قسمتی محترمه زلیخانورانی در مورد اولین زنیکه در تیاتر نقس بازی کرد چنین ابراز نظر کرده است.

(( نمایشنامه های سردار جاوا ، مادر وطن ،فتح تل ،بچه نازدانه ، و حاکم ظالم غرض بیداری مردم در تیاتر های پغمان  و لغمان و قصر ستوربه نمایش درآورده شد که در همه آنها کرکتر زن

وجود داشته و مردان رول آنرا بازی کرده است، حسین ضیایی، فرخ افندی ، میر محمد هاشم کاظمی کسانی بودند که تا دیر زمانی در نمایشنامه های یاد شده و یک تعدادی زیادی نمایشنامه ها که بعدآ روی سن کشیده شد نقش زن را بازی کردند. اما اولین زنیکه در نمایشنامه نقش بازی کرد خانم هارتن بود .

هارتن مهندس جرمنی در دربار امان الله خان بود که متاسفانه معلومات بیشتر در مورد خانم هارتن بدست نیامد.))2—22

خلاصه اینکه بعد از فعالیت های تیاتر باغ زنانه پای زنها در تیاتر باز گردید. ، ذکر نام همه آنها و نامهای ایشان بحث جداگانه میخواهددیپارتمنت تیاتر و سینما یگانه نهاد علمی تحصیلی در کشور میباشد که در این رشته جوانان کشور را تربیه و به جامعه تقدیم منماید .در سال 1354 ه ش—1975 م در چوکات پوهنحی زبان و ادبیات پوهنتون کابل دیپارتمنت هنرها تاسیس گردید ، که بخش تیاتر جز آن بود و مانند دیگر بخش های تحصیلی پوهنتون در تربیه اولاد کشور خدمت مینمود. در سال 1363 ه ش—1984 م این دیپارتمنت به یک پوهنحی مستقل ارتقآو شروع به فعالیت نمود و دیپارتمنت تیاتر نیز منحیث دیپارتمنت مستقل در چوکات پوهنحی هنرها به فعلیت خود ادامه داد. استادانیکه در این دیپارتمنت ایفای وظیفه مینمودند عبارت بودند از محترم پوهنمل داکتر محمد نعیم فرحان،محترمه فهیمه ، محترم سید حسین قبادی محترم شاه عبدالغفور کاووس، محترم خواجه شیرازالدین صدیقی ، محترم پوهندوی محمد عظیم حسین زاده ، محترمه ناهید قبادی، محترم واحد نظری، که بدبختانه به استثنای یک نفر ایشان دیگران همه در کشور های دنیا معاجر میباشند.ازسال 1381 ه ش – 2003 م تا فعلا در این دیپارتمنت اساتید ذیاد جذب گردیدند. محترم محمد حامد تابش ، محترم صلاح الدین سمندری محترم محمد هما یون بی ریا و محترمه شکیلا احسان محترم سید سلیمان سنجر محترم فضل احد احدی محترم حبیب الله سروش محترم سیدپویا و محترمه آمنه.

این دیپارتمنت از بد وتاسیس خویش در بخش هنر تیاتر خدمات ارزنده نموده است ، محصلان این دیپارتمنت به رهنمایی استادان خویش در سطح پوهنتون  و خارج از پوهنتون نمایشات ارزنده یی را اجرا نموده اند ،حتی در زمان حکومت طالبان که دروازه های هنر در همه جا بسته بود اما محصلین این د یپارتمنت به بهانه شروع سمستر و یا امتحانات نمایشات تیاتری را در ادیتوریم پوهنتون کابل  و دیگر نقاط پوهنتون اجرا نمودند، نه تنها تشویق معنوی گردیدند بلکه چندین مراتبه رییس پوهنتون همان وقت ( مولوی پیرمحمد روحانی) محصلین را با دادن پول تشویق نمودند البته زحمات و پشت کا ر نگارنده این مقاله زمینه فعالیت ها را مهیا ساخته بود.

بعد از اسقرار اداره موقت دیپارتمنت تیاتر روح تازه یی به خود گرفت تعداد محصلان در این دیپارتمنت همه ساله رو به افزایش است و علاقمندی اکثریت محصلان در پهلوی هنر تیاتر  به هنر سینما نیزمیباشدروی همین ملحوظ در سال 1383 ه ش –2004 استادان این دیپارتمنت بعد از مطالعه دقیق در کریکولم درسی خویش مظامین عمده سینمایی را اظا فه نموده که بنام دیپارتمنت تیاتر و سینما مسمی گردید . کریکولم درسی طوری ترتیب گردیده که در سال اول که دروس مقدماتی میباشد همه شاگردان در یک صنف درس میخوانند و در صنف دوم به رشته های کار گردانی تیاتر و سینما ، ا کتوری تیاتر وسینما و نویسنده گی تیاتر و سینما تقسیمات میشوند.

بعد از استقرار اداره موقت، کمک های کشور آلملن از طریق گویته انستیتوت قابل قدر و اساسی بو ده و از ،آنجمله میتوان دعوت محترمه جولیا عفیفی را که برای تدریس در این دیپارتمنت موظف گر دیده بود یاد کرد . محترمه جولیا حفیفی در سال 1382 ه ش—2003 بر علاوه تدریس در ختم کار سه ماهه خویش نمایشنامه (انتی گونه) اثر سوفوکلس را کارگردانی و توسط محصلین به نمایش گذاشتند ،هم  چنان به کمک و همکاری محترمه جولیا حفیفی مر کز هنر های

دراماتیک در دیپارتمنت تیاتر ایجا د و شروع به فعالیت نمود . هدف از ایجاد مرکز هنر های دراماتیک در چوکات دیپارتمنت تیاتر وسینما پوهنحی هنر های پوهنتون کابل  ، فعالیت در بخش های تربیت و آموزش دست اند کاران و علاقمندان هنر تیاتر و تمثیل در سطح ملی --- مرکز تحقیق و پژوهش امور تیاتر و هنر های دراماتیک ،آرشیف ، ترجمه ، جمع آوری نمایشنامه های افغانی جهت رشدو انکشاف تیاتر افغانستان و انسجام فعالیتهای تیاتری که در اثر جنگهای داخلی طویل المدت شیرازه آن از بین رفته و هنر مندان از تبادلات هنری و فرهنگی به سطح ملی و بیبن المللی بدور مانده بودند.

ازفا کولته هنر ها محترم پوهندوی محمد عظیم حسین زاده ، محترمه جولیا حفیفی ،  و کشور جرمنی، گویته انستیتوت ، بنیاد فرهنگی آلمان مرکز هنرهای درا متیک تهران و تیاترشاو شپل هاوس هامبورگ در ایجاد مرکز هنر های دراماتیک نقش فعا ل و مبتکر داشتند، تیاتر شپیل هاوس آمبورگ وسایل تکنیکی ، صدا ، نور را به این مرکز تهیه واهدا کرده است، دایرکتر تکنیکی این تیاتر آقای (راو) از تاریخ 4 اسد مطابق 25 جولای برای دو هفته به کابل آمده با نصب و جابجایی وسایل صدا برداری و نور پردازی در پوهنحی هنرها ، کار اعمار مجددا ین پوهنحی را به اکمال رسانیدند و هم چنان ورکشاپ ها تخنیکی را برای محصلان این دیپارتمنت ،   نماینده گان پوهنحی هنر ها ، پوهنتون کابل، کابل تیاتر ، فرخ تیاتر ، رفیق صادق تیاتر ، آسمایی تیاتر در پوهنحی هنر های زیبابه منضه اجرا  گذاشتند.

فعالیت های این مرکز بطور مشخص تر قرار ذیل خواهد بود:

1- آماده ساختن محل مشق و تمرین برای نهاد های تیاتری...

2- راه اندازی ورکشاپ ها ، کنفرانسها ، لکجر ها و سیمینار ها در رابطه به هنر تیاتر و تمثیل،دراما تورگی ، کارگردانی ، تاریخ تیاتر ،نور پردازی،صدا برداری،ترجمه آثار خارجی به زبانهای ملی و با لعکس ، اداره وسازماندهی فعالیت های فرهنگی.

3- تاسیس بخش ویدیو، عکس و آرشیف مطبوعا تی جهت پخش و ترویج فعایتهای تیاتری به منظور اهداف تحقیقی.

4- جمع آوری تمام آثار نما یشی ( نمایشنامه های افغانی از گذشته و حال)ترغیب نمایشنامه نویسان برای نوشتن نمایشنامه های جدیدو راه اندازی ورکشاپها و رقابتهای سالم میان هنر مندان ، و جمع اوری و جفظ یک نقل ازآثارهر نویسنده تیاتر در آرشیف مرکز هنر های دراماتیک .

5- راه اندازی فستیوال بین ا لمللی تیاتر همه ساله در افغانستا ن .

در سال (1383 ه ش –2004 م ) از تاریخ 7قوس الی 14قوس مطابق 27 نوامبرالی 4 دسامبر)فستیوال ملی به اشتراک تمام تیاتر های مرکز وولایات در کابل بر گزار گردید. و فستیوال بین المللی در سال جاری به اولین انتخابات ریاست جمهوری در کشور به تحویق افتاد.

6- تهیه لست و بیوگرافی کار گردانان ، هنر پیشه گان و نویسند گان جهت فعالیت های هنری،

غذا و محل نمایش برای تیمهای تیاتری که از ولایات جهت سهمگیری در فستیوال به کابل میآیند در تعمیر پوهنحی هنر ها در نظر گرفته شده بود. همچنان مقدار پولی جهت ترانسپورتیشن تیمهای تیاتر های ولایات پرداخته شد.

در این فستیوال وقت نمایش (70) دقیقه  و تعداد اعضای هر تیم تا ( 10 ) نفر در نظر گرفته شده بود.البته در موارد فوق فبلآ جندین مراتبه با هنرمندان سابقه دار ، مسوولین تیاتر دولتی و تیاتر های شخصی مجا لس متعددی گرفته شده و همه با یک نظر دیپارتمنت تیاتر و سینما پوهنحی هنرهای زیبا پوهنتون کابل را که یگانه مرکز تحصیلی در این رشته میباشد انتخاب نمودند.

هم چنان وزارت محترم اطلا عات،فرهنگ و جوانان افغانستان نیز در این مورد موافقه خویش را اعلان نموده اند ، که به اساس آن پروتوکول ایجاد و تاسیس مرکز هنر های دراماتیک در چوکات دیپارتمنت تیاتر و سینما پوهنحی هنرهای پوهنتون کابل به امضآ رسید.

 در مورد فعالیت های تیاتری در ولایات کشور باید گفت که در ولایات کشور مثل هرات ، مزار شریف ، قندهار، جلال آباد.... نیز تیاتر همپای کابل رشد و فعالیت نموده و دست آورد های چشم گیری داشته ا ند.